Aprank monastery

Aprank monastery
The lower part of the monastery, the enclosure around the Church of St. John (Holy Precursor)
Religion
Affiliation	Armenian Apostolic Church
Location
Location	Üçpınar, Tercan, Erzincan Province, Turkey
Shown within Turkey
Geographic coordinates	39°39′41″N 40°17′20″E / 39.661500°N 40.288750°E / 39.661500; 40.288750
Architecture
Completed	1488 (monastery) chapel renovation(1521–35) 1854 (St. John Church)

Aprank (Armenian: Ապրանք վանք, Abrank‘ vank‘, also Ապրանից վանք, Apranits or Abranits vank‘)^[1] or Abrenk (Turkish: Abrenk Kilisesi^[2][3] or Abrenk Vank Kilisesi)^[4] is a former Armenian Apostolic monastery near Üçpınar, Tercan in Erzincan Province, eastern Turkey that was abandoned after the Armenian Genocide of 1915. Composed of a lower walled monastery and an upper chapel, the complex lies in a derelict and semi-ruined state.

The monastery is best known for two monumental late 12th century khachkars (cross stones), standing around 6 meters tall. They are considered the largest Armenian medieval khachkars. Their replicas were erected near Echmiadzin Cathedral, the center of the Armenian Church, in 2015 in the memory of genocide victims.

hy:Ապրանից վանք

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Aprank

The monastery is situated at an altitude of around 1,700 m (5,600 ft),^[5][a] close to the summit of a hill south^[6] of the village of Üçpınar, formerly known as Abrank or Abrenk from the Armenian word aparank, meaning "estate", "mansion", or "palace".^[5][6][7] It is around 15 km (9.3 mi) southwest of Tercan (formerly Mamahatun), midway between Erzincan and Erzurum.^[7] Populated by Armenians before the genocide, the village is currently a Zazaki-speaking Alevi settlement.^[6]

The monastery's early history is unknown.^[7] According to a traditional account, a martyrium was founded in the early 4th century by Gregory the Illuminator.^[1] At a later point, a monastery was founded and known as St. Gregory by 1488.^[1] It was also referred to as Tsaghkari (Ծաղկարի),^[8][b] the name of another close-by village now known as Büklümdere (Kurdish: Zaxerî).^[1]

The monastery was later called St. Davit‘ (David), after the seventh century saint Davit Dvinetsi (David of Dvin).^[1][c] The name has often been used for the upper chapel, which likely contained his relics.^[1] The chapel was renovated by vardapet Malachia of Derjan (Maghak‘ia Derjantsi) between 1521 and 1535.^[1] By the late 17th century, it was the seat of the local archbishop,^[1] a status it held to the 19th century.^[7] Large renovation works were carried out in the mid-19th century by the abbot Mgrditch Ardzrunian and monk-architect Ep‘rem. They also build a new church, dedicated to the Holy Precursor (Surb Karapet), i.e. John the Baptist, surrounding it with a new wall and other structures.^[1] Most of the surviving buildings date to this period.^[7] By the early 20th century, the monastery possessed lands and woods,^[9] and operated a school.^[1]

The monastery was a pilgrimage site for both Armenians and Kurds of Dersim, with both communities gathering for its feast day. An Armenian priest and Kurdish sayyid or pir blessing the sacrificial salt.^[9]

The lower monastery is enclosed with a thick^[10] wall measuring 69 m × 35 m (226 ft × 115 ft).^[1] The tall walls "were built more for effect and status rather than serious defense: they have no towers, or a parapet, and the enclosure is overlooked by higher ground." There is a gate in the west end of the north wall of this enclosure, and there may have been another entrance in the middle of the west wall.^[7]

It contains the Church of the Holy Precursor (Surb Karapet), also called Church of Saint John (Surb Hovhannes),^[1][11][7] a cruciform building measuring 17 m × 12.2 m (56 ft × 40 ft)^[1] with four free-standing columns, a low drum, and topped with a flattened dome.^[11] Built between 1851 and 1873 on the site of an earlier church, it conforms to the plan of post-Byzantine Greek churches.^[12][11][7] The church's sole entrance is from the west.^[7] Its interior was originally covered in plaster, while the floor was paved with large stone slabs.^[7] A small barrel vaulted building (martyrium)^[1] is adjoined to the church's south wall, accessed solely from inside the church.^[7] Within the enclosure are the prelacy building and dwellings.^[1][7][10]

The single nave chapel of St. David (Davit‘), identified as his tomb on an inscription at its entrance,^[10] is located 100 m (330 ft) the enclosed monastery.^[9][5] It has a barrel vault and a saddle roof and reuses old masonry with "inscriptional fragments built into its walls."^[7] An enclosed graveyard east of the chapel contains a large khachkar with a bird motif,^[5][10] while fragments of others are scattered around.^[7]

The monastery was abandoned during the Armenian Genocide of 1915, or shortly thereafter.^[7][1] Significant sections of the lower monastery enclosure's east, south and west walls and auxiliary structures have crumbled.^[1] The middle section of the western wall has been looted for its masonry.^[7]

The Holy Precursor (St. John) church remains standing, though damaged, but its builder's tomb has vanished.^[1] The tympanum above on the sole entrance of St. John previously contained an inscribed stone panel decorated with crosses and bearing two inscriptions, one with the date 1854.^[7] The inscription was still visible in 1988,^[1] and was destroyed by the early 1990s.^[7][5] The monastery was reportedly dynamited in 1990 under the pretext that it was being used as a shelter by Kurdish guerrillas.^[10] Hanriet Topuzyan Basoğlu wrote in Agos that the church's walls and floors "have been plundered by treasure hunters" with the entire surface having been excavated.^[5] According to Basoğlu, an eagle relief that once existed inside the church had disappeared by 2019.^[5]

The upper church of St. David has substantially deteriorated since the 1980s.^[1]

Turkish signage and government-approved visitor information does not mention its Armenian identity.^[10]

Close to the upper chapel of St. David are two tall khachkars dating from the late 12th century that are still standing. Dated 1191 and 1194 in inscriptions,^{[13][7][5][10]} their exact heights are not known, but usually given as 5–6 m (16–20 ft).^[d] They have been described as "giant-sized",^[5] "exceptional",^[1] "extremely large" and "very remarkable".^[7] Researcher Steven Sim noted that due to their height and prominent position, the twin khachkars are "clearly visible from the Erzincan-Erzurum highway, 8 km away."^[7] A third, smaller khachkar—now toppled on the ground—stood next to them until the 1970s and a fourth one is believed to have stood in a niche cut into the rock surface.^[7][5][10]

Hanriet Topuzyan Basoğlu described them as "one of the finest examples of Armenian stone art",^[5] and "the largest khachkars in Anatolia."^[5] Similarly, Sevan Nişanyan called them "the most magnificent khachkars still standing in Turkey."^[6] Shahen Hovsepian described the pair of tall khachkars as an unicum in the entire Armenian plateau.^[14] The Turkish state-run cultural portal does not mention their Armenian identity, instead describing these khachkars are "standing stones".^[2]

Մոտը կար չորս խաչքար. մեկը՝ թուրքերեն, երեքը՝ հայերեն արձանագրություններով: Խաչքարերից մեկը կանգնեցնել էր տվել Եփրեմ վարդապետը 1877 թվականին8:^[9]

The upper convent comprises the Saint David church, ... and a cemetery with some exceptional cross-stones – two of which are some 5 meters tall – bearing the dates 1171, 1175, 1194 and 1277.^[1]

In 1274-1275, the archbishop of Erznga, Serge, Hohannès his son and the Seljuk Kaykhusraw III added their own inscriptions, in Armenian and Arabic, to that of the large 1175 stele.^[1]

In the early 1980s, one top corner of the 1277 stele was broken off and the stone pulled down. Blows to the main inscriptions on the two giant steles of 1175 and 1194 have left deep gouges.^[1]

Arabic writing has been engraved on the side wall of one of the khachkars.^[5]

The Standing Stones were erected on the rocky ground here in the 17th century, and the surrounding area was arranged to create an open-air worship space.[2]
Of these three standing stones built side by side, two have managed to survive to the present day in their original form, while one has collapsed. There are Ottoman Turkish inscriptions on the stones. Large cross motifs and regular geometric borders are notable on the stones. Two of the stones have inscriptions in the form of a panel in their lower section. The date 1684 can be read in the inscription.[2]

The Tourism Directorate guide states that the khachkars are in Ottoman. We think this is how they must have escaped from being destroyed. Although it has entered the guide and been taken under protection, Abrenk has not escaped the attack of treasure hunters.^[10]

The khachkar is said to depict Golgotha hill. In the middle, a six-pointed star on a disk and the stem following it are said to depict fertility as the tree of life.^[10]

At the very top, a person sitting on a throne in the middle is in a blessing position (like Jesus) and holds a book in his right hand.^[10]

The second khachkar next to it is represented in the same way, but has a headpiece like Muslim tombstones. Arabic writings are also noticeable on it. This must be the reason why the khachkars are listed as Ottoman in the city guide.^[10]

Cross-stones with Ottoman inscriptions! We set out to find two important stones that have been looking down at Erzincan from a little-known hill for centuries. Actually, there were supposed to be 4 of them. But after one was somehow destroyed by an earthquake or treasure hunter, 3 remained.^[10]

Design Analysis of the Khatchk'ar Pictured Opposite

A band of linear interlace runs up each side of the khatchk'ar, acting like a frame for the various registers carved within. At the lowest level is a row of three crosses, each set within an arched canopy. Above this is a panel with a long inscription in Armenian. Above this is a section filled with a complicated knotwork interlace that rises to form a stepped base. This stepped feature is said to symbolise the hill of Golgotha. Flanking the steps are two small crosses - again probably symbolising Golgotha. From the summit of the stepped base a stalk rises into a disk decorated with a six pointed star interlace. This disk motif is said to symbolise the fertile seed from which the stem is sprouting. The stem continues upwards and into what is termed a "tied-up flowering foot" - a motif that is thought to represent the Tree of Life. Directly above this is a large cross - the principal motif of all khatchk'ars (khatch = cross and k'ar = stone). The corner of each arm of this cross ends in a coiled, leaf-like, trefoil. A band of interlace runs vertically from the flowering foot through the middle of the cross. On reaching the top of the cross this interlace splits into two curling, vine-like tendrils, each ending in a fruit (probably a bunch of grapes). This continues the symbolic reference to the Tree of Life. Above the cross is a panel with some figurative sculpture: a seated figure (Christ?) on a throne gives a blessing with his raised right hand, and holds a book in his left hand. The second khatchk'ar follows the same overall design and motifs as its companion, but with different decorative carving. The principle difference is that the top of the stone has a hooded moulding that is similar to Muslim funerary monuments of the same period. This khatchk'ar also has an inscription in Arabic lettering on its southern side.^[7]

hy:Դերջանի Ապարանից Ս. Դավիթ վանքի խաչքարերի կրկնօրինակներ

12-րդ դարավերջի Դերջանի Ապարանից վանքի խաչքարի կրկնօրինակն է, կանգնեցվել է 2015 թ., գտնվում է Երեմյան խցերի դիմաց՝ արևելյան կողմում, ունի 6 մետր բարձրություն և կշռում է 14 տոննա, կրկնօրինակման քանդակագործն է Լյուդվիգ Ղազարյանը:^[15]

Սեպտեմբերի 28-ին, ի հիշատակ Հայոց Ցեղասպանության սուրբ նահատակների, ձեռամբ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ծայրագույն Պատրիարք և Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի, օծվեցին Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի հովանու ներքո օրեր առաջ կանգնեցված Դերջանի Ապարանից Ս. Դավիթ վանքի խաչքարերի նմանօրինակները:
Երկու խաչքարերը կանգնեցվել են Նորին Սրբության օրհնությամբ ու նախաձեռնությամբ և ազնիվ բարերարությամբ տեր և տիկին Հակոբ և Դոննա Տիտիզյանների:
Խաչքարերի օծման հանդիսավոր արարողությունից առաջ խոսք ասաց Մայր Աթոռի Վարչատնտեսական բաժնի տնօրեն Գերաշնորհ Տ. Մուշեղ եպիսկոպոս Բաբայանը:
Մուշեղ Սրբազանը, դիմելով ներկաներին, մասնավորաբար նշեց, որ օրը շատ հատկանշական ու խորհրդավոր է: Անդրադառնալով հայ ժողովրդի համար նվիրական 2015 թ.-ին` նա ընդգծեց, որ Հայոց Ցեղասպանության նահատակների սրբադասումով տարին արժևորվեց հայ ժողովրդի համար, իսկ այս կապակցությամբ Մայր Աթոռում վեր խոյացած զույգ խաչքարերի օծումն առիթ է, որպեսզի նահատակության քաղցր լուծը ճաշակած սրբերի համար աղոթք և հայց ուղղվի երկինք: Սրբազանը հավելեց նաև, որ մեծագույն երջանկություն է տեսնել` ինչպես են ամենքը միասնաբար համատեղված սրբություն խորհրդանշող խաչքարերի օծման աստվածային իրողության առջև:
Իր խոսքում Մուշեղ եպիսկոպոսը կարևոր ձեռքբերում համարեց այն, որ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի ձեռամբ պետք է Հաղթության Սրբալույս Մյուռոնով առաջին անգամ օծվեն իրենց վիթխարի չափսերով և հոգևոր իմաստով այս երկու պանծալի խաչքարերը: «Այս երկու խաչքարերը կանգնեցվել են այն հազարավոր խաչքարերի փոխարեն, որոնք այլևս չկան և այն բազմաթիվ հայորդիների փոխարեն, ովքեր ծնկել են այդ խաչքարերի առջև և աղոթքներ վերառաքել Բարձրյալին», - շեշտեց Սրբազան Հայրը:
Այնուհետև խոսքով ներկաներին դիմեց բարերար Հակոբ Տիտիզյանը: Նա վերհիշեց այն ուղին, որով անցել են այս երկու խաչքարերը: Տիար Տիտիզյանը երախտագետ սրտով շնորհակալություն հայտնեց նաև քանդակագործներին, ճարտարապետներին, որոնք շուրջ ինն ամիսներ տքնեցին, որպեսզի ստեղծվեին այս սրբությունները: Նա նաև վստահություն հայտնեց, որ խաչքարերի տեղադրումը պետք է գալիք սերունդներին պատմի հայ ժողովրդի փառավոր մշակույթի, Հայոց Ցեղասպանության սուրբ նահատակների անմահ հիշատակի և հայոց ներկա վերածննդի մասին:

Խոսքից հետո տեր և տիկին Տիտիզյանների կողմից քողազերծվեցին երկնասլաց խաչքարերը: Ապա կատարվեց խաչքարերի օրհնության արարողությունը, որի ընթացքում Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն օծեց իրենց կերտվածքով եզակի խաչքարերը:

Արարողության ավարտին տեղի ունեցավ նաև ընդունելություն, որի ժամանակ Նորին Սրբություն Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը վերստին իր օրհնությունը բերեց Տիտիզյան ընտանիքի անդամներին:

Ամենայն Հայոց Հայրապետը տեր և տիկին Հակոբ և Դոննա Տիտիզյաններին, ինչպես նաև տեր և տիկին Քրիս Տիտիզյաններին եկեղեցանվեր գործունեության համար Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու «Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ» պատվո բարձրագույն շքանշան շնորհեց: ^[16]

^[17]

^[18]

Turkish government sources describe it as "architecturally noteworthy" and a landmark of Erzincan Province despite being unknown to tourists.^[4]

The entrance features stones with a date of 1854 inscribed above the door, notable for their architecture and decoration. Along with the church, there is a chapel and two standing stones.^[3]

The church, which has survived intact to the present day, was built in 1854 according to information on its entrance door.^[4]

Also known as Vank and Üçpınar, Abrenk Church is located in Üçpınar village in Erzincan, in a depression in the southeast of Mount Vank. The church was built in 1854.^[2]

The rectangular-planned church has an exterior made of finely cut stone, while the interior consists of mortared stonework. The church is entered through a round-arched door.^[2]

^[19]

https://tert.nla.am/archive/NLA%2520AMSAGIR/Handesamsorya/1989(1-12)_ocr.pdf

replica of smaller khachkar in Yerevan 2017^[20][21] [picture]^[22]

Հեռվում՝ սարի գագաթին, արդեն երեւում են աշխարհի ամենաբարձր խաչքարերը: Յուրաքանչյուրը 6,5 մետր է, նրանցից հետո սբ. Դադիվանքի ժանեկանման հրաշքներն են: Ասես ժամապահներ են` հավերժ կարգված Ապրանից վանքի ու այդ ամբողջ տարածքի վրա:^[23]

largest khachkar, per tourist sources

Akhtamar Tour / Ախթամար Տուր։ Դերջան , Ապրանից վանք, աշխարհի ամենաբարձր խաչքարերը https://www.facebook.com/akhtamartour/videos/363056801224810 https://archive.ph/6mfzI

Դերջանի Ապրանից վանքի հսկա խաչքարերը 🧡 Երզնկայից Կարին ճանապարհին Բարձրությունն անցնում է 6 մետրը՝ դառնալով ներկայում կանգուն ամենաբարձր հայկական խաչքարերը https://www.facebook.com/photo/?fbid=10227614884105150&set=gm.6167341866698082&idorvanity=1541812522584396 https://archive.ph/gbpxW

Էրզրումից հետո կանցնենք Դերջանի շրջանով, որտեղ պահպանվել է Ապրանից վանքն ու ֆանտաստիկ խաչքարերը՝ շուրջ 6 մետր բարձրությամբ, որոնք ամենաբարձրն են համարվում: https://hamshen.am/hy/tours/erznka-nemrut-kharberd-van https://archive.ph/gjTlz

Դերջանի մոտ ենք, Երզնկայի մարզում, աշխարհի ամենաբարձր 7 մետրանոց խաչքարերն են (XII դ) https://www.facebook.com/Narekavank/videos/2366852830254575 https://archive.ph/yM4tH

Վանքի 2 խաչքարերն ամենամեծն են այդ տարածաշրջանում: Նրանց վրա առկա են բազմաթիվ հայերեն գրություններ: 4 մ բարձրություն և 1 մ լայնություն ունեցող խաչքարեր https://yerkir.am/hy/article/2022/11/15/2964 https://archive.ph/CIZtI

https://armenpress.am/hy/article/820193 Մոտ 40 տարվա խաչքարագործության փորձ ունեցող Լյուդվիգ Ղազարյանն էլ լրագրողների հետ զրույցում հայտնեց, որ խաչքարերը իրենց չափերով նմանը չունեն աշխարհում:

https://x.com/ervalilik/status/1565410144254672896?t=rqgL-Yqgd2qD7NdjacYbaA&s=35

Ապրանք (Ապարանք) գյուղի նկատմամբ համեմատությունը՝ շեշտը դնելով բնական աճի վրա: Ըստ Գ. Սրվանձտյանցի, այդ գյուղն ունեցել է 35 տուն հայ բնակչություն: Ա-Դոն այստեղ գրանցում է 40, իսկ արխիվային փաստաթուղթը՝ 72 տուն23: Այսպիսով, 33-35 տարում աճը կազմել է 37 ընտանիք, որը թերևս ընդունելի ցուցանիշ է: https://arar.sci.am/dlibra/publication/43021/edition/38540/content https://web.archive.org/web/20250430202221/https://arar.sci.am/Content/38540/file_0.pdf

https://hy.wikisource.org/wiki/%D5%80%D5%8D%D5%80/%D4%B4%D4%B5%D5%90%D4%B6%D4%B1%D5%86_%D4%B3%D4%B1%D5%8E%D4%B1%D5%8C Ապրանք Հայ ընտանիքների թիվը Թուրք ընտանիքների թիվը

Notes

Citations

Bibliography

• Thierry, Jean-Michel; Donabédian, Patrick (1989) [1987]. Armenian Art. Translated by Celestine Dars. New York: Harry N. Abrams. ISBN 0-8109-0625-2.

• Van Loo, K., 1991. « Ikonologische Betrachtung der Kreuzteine von Sowrb Dawit‘ bei Derjan (Tercan) », in Atti del Quinto simposio internazionale di arte armena. Venezia, Milano, Bologna, Firenze : 1988, 28 maggio-5 giugno, Venise, Impr. Mekhitariste, 1991, 310-317.
• Thierry [=Thierry de Crussol], J.-M., 2005. Monuments arméniens de Haute-Arménie, Paris, CNRS.

Bruchhaus, G., 2010. « Das Kloster Surb Dawit' bei Tercan », Oriens Christianus, Wiesbaden, 228-249.

de:Gundolf Bruchhaus
Das Kloster Surb Dawit' bei Tercan

Bruchhaus, Gundolf. (2010) - In: Oriens christianus vol. 94 (2010) p. 228-249

• "168 yıllık Abrenk Kilisesi kendi haline terk edildi". Aydınlık (in Turkish). November 12, 2022. Archived from the original on 30 April 2025.; Armenian report: "Երզնկայի Դերջան գավառի Ապրանք վանքի ներկայիս վիճակը". Yerkir (in Armenian). (via Akunq.net). 15 November 2022. Archived from the original on 30 April 2025.
• Jamgotchian, Charles. "Tour of Turkey". rexinet.com. Archived from the original on 4 December 2024.</ref>